نوغانی که دیگر نیست؛ کوچه هایی به عمر مشهد

وقتی سخن از قدیمی ترین کوچه و محله مشهد به میان می آید، نه تنها همه اهل فن بلکه هرکسی که اندک آشنایی با تاریخ و گذشته مشهد دارد، به نام نوغان اشاره می کند. برابر اسناد موجود نوغان قبل از ایجاد شهر مشهد، خود یکی از شهرهای معتبر و معروف ولایت توس، بوده است.

اگر فرضیه قرار داشتن شهر نوغان در محدوده منطقه خواجه ربیع کنونی را که از سوی برخی اهل فن مطرح می شود، کنار بگذاریم و راسته کوچه کنونی نوغان را باقی مانده آن شهر بدانیم، باید تأکید کرد که هسته اولیه شهرکنونی مشهد از ترکیب نوغان و دهکده سناباد شکل گرفته است.

البته با گسترش مشهد در سده هشتم، این نوغان جایگاه خود را از دست داده و کم کم به محله ای از شهر تازه تأسیس مشهد تبدیل می شود. محله ای که خود در طول زمان هر روز کوچک تر از دیروز خود شده است آن چنان که در سده معاصر نه تنها با ایجاد خیابان و میدان طبرسی، بخشی از آن به محله «چهارسوی نوغان » تبدیل می شود، بلکه محلاتی چون «ته پل محله»، «جوادیه»،«حمام باغ»، « تکیه علی اکبری ها»  نیز از آن جدا می شوند تا به این ترتیب، امروز از آن محدوده وسیع تنها یک کوچه بزرگی معروف به راسته نوغان(حدفاصل میدان طبرسی و خیابان آیت الله کاشانی که از یک سو نوغان و از دیگر سو آیت ا لله کاشانی 6 خوانده می شود) باقی بماند. 

بخش اول این مطلب،راسته کوچه ای که با وجود این تغییرات عمده هنوز هم دیدنی های بسیاری در جای جای آن چشم را می نوازد و بینندگان را به خود می خواند تا دقایقی چند در آن قدم زده و مشهد را بهتر بشناسند. آنچه در ذیل مرور می کنیم تنها مشتی از خروار آثار درخور توجه موجود در راسته کوچه نوغان است که با توجه به شرایط صفحه برای آشنایی بیشتر شما عزیزان با این قدیمی ترین راسته کوچه مشهد، گلچین شده است.

دومین بخش از معرفی راسته کوچه نوغان است به سراغ این دسته از بناهای نابود شده رفته ایم تا شاید فتح بابی برای آشنایی بهتر آن های که دوست دارند گامی در راه احیای نوغان کهن بردارند با داشته های کهن این راسته کوچه کرده باشیم.

بخش اول

پاساژ گلشن

‏نخستین بنای درخور توجه در راسته کوچه نوغان از سمت میدان طبرسی بنایی است بازمانده از دوران پهلوی دوم که در شرایط کنونی کمتر مورد توجه زائران و مجاوران است و بیشتر به عنوان یک گذر مورد استفاده قرار می گیرد. این بنا «پاساژ گلشن» نام دارد. پاساژی کوچک با تنها هشت دربند مغازه که بر بالای حمامی به همین نام ایجاد شده است.

 این پاساژ در کنار پاساژ موسوم به «قاب فروش ها» در خیابان امام خمینی(ره) قدیمی ترین پاساژهای موجود شهر مشهد از نظر سابقه ساخت هستند.

 این مجموعه هرچند اکنون آن چنان که باید و شاید رونق ندارد اما در روزگار اوج خود یعنی دهه های 40و50 قرن چهاردهم خورشیدی یکی از مراکز اصلی فروش کالاهای لوکس مشهد محسوب می شده است. وجود گرمابه شبانه روزی «گلشن» هم که تنها گرمابه فعال موجود در محدوده راسته نوغان است، جذابیت این پاساژ قدیمی را دوچندان کرده است.

مسجد و حوض محراب خان

کمی پایین تر از پاساژ گلشن در سمت مقابل، بنای ارزشمند دیگری قرار دارد که سابقه آن به دوران صفوی می رسد. این بنا که شامل یک مسجد و یک آب انبار است، اکنون به عنوان عمومی « مسجدمحراب خان» شناخته می شود. 

محراب خان بانی ساخت این مجموعه، از سرداران نظامی و بزرگان سیاسی عصر صفوی محسوب می شده که بنابر رسم آن زمان یعنی ساخت و وقف بناهای عمومی به نیت تقرب به اهل بیت(ع) از سوی بزرگان وابسته به دربار صفوی این مسجد و البته آب انبار زیر آن را ساخته است. این مسجد و آب انبار در طول زمان تغییرات و حوادث بسیاری را به خود دیده است.

مسجد محراب خان در دوران دفاع مقدس یکی از مهم ترین مراکز ثبت نام و تجمع رزمندگان برای اعزام به جبهه‌ها  در دوران هشت ساله جنگ تحمیلی بوده است. همچنین آب انبار این بنا که در زیر شبستان اصلی آن قرار دارد در سال های اخیر خود تبدیل به شبستان و البته محلی برای اسکان موقت زائران شده است.

سردر قاجاری

درست روبه روی مسجد محراب خان، یکی دیگر از دیدنی های راسته نوغان واقع شده است. این دیدنی یک سردر زیبای باقی مانده از دوران قاجار است که هر رهگذری با دیدن آن هم زمان هم شاد شده و هم افسوس می خورد. شاد از آن نظر که چنین عنصر هنری زیبایی را دیده و پی برده پیشینیان چقدر اهل ذوق بوده اند و افسوس از این منظر که چه تعداد دیگر از این آثار زیبا در طول زمان به دلیل کج سلیقگی و ناآگاهی مردم و مدیران شهری نابود شده اند.

شارستان

‏حدود 50متر پایین تر از این سردر تاریخی یکی از دلایل آن افسوس، یعنی بزرگ ترین مداخله معماری سال های اخیر در بافت تاریخی نوغان را می توان دید. این مداخله تبدیل کوچه نوغان 4 به بخشی از رینگ نعل اسبی اطراف حرم مطهر رضوی موسوم به شارستان و البته در این بخش شارستان یعنی «ته پل محله» است. در جریان این مداخله بخشی از دیدنی های راسته نوغان از جمله دو کاروان سرای قاجاری تخریب شدند که در یکی از آن ها تنها رنگرزی این منطقه قرار داشته است.

خانه طلایی

‏نبش جنوب غربی شارستان تنها بنای ثبت ملی راسته نوغان را می توان مشاهده کرد. این بنا که به عنوان خانه طلایی در سال 1384 به ثبت ملی رسیده در اصل یک بنای باقی مانده از سال های پایانی عصر قاجار است که شامل سه بخش ساختمان دوطبقه مسکونی شامل بخش مسکونی و انبار، حیاط و یک دربند مغازه بوده است که اکنون مغازه اش فعال و خانه و حیاط تقریبا بدون استفاده است. خانه طلایی در اصل یک علافی بوده که مالک آن ضمن دادن مکان استراحت به مسافران روستایی اقدام به فروش اجناس همراه آن‌ها و تهیه مواد مورد احتیاج ایشان نیز می کرده است.

مسجد پل سنگی

گذشت سال ها و مداخلات عوامل مختلف در بافت کهن کوچه نوغان، بین خانه طلایی و اثر بعدی درخور توجه در این راسته یعنی مسجد پل سنگی حدود 100متر فاصله ایجاد کرده است. البته این فاصله به نسبت زیادی جاذبه های خاص خود را برای زائران دارد و آن‌ها می توانند در این محدوده بسیاری از لوازم مورد احتیاج خود خاصه آنچه قصد خرید به عنوان سوغات دارند را تهیه کنند. 

مسجد پل سنگی دارای کتیبه ای سنگی باقی مانده از دوران صفوی است که در آن نحوه ایجاد بنا، نام بانی و واقف آن ذکر شده است. این مسجد در طول سالیان گذشته از عمرش بارها مورد بازسازی و تغییر و تحول قرار گرفته اما شاکله اصلی خود را حفظ کرده است و به همین دلیل هنوز مورد اقبال شدید مردم محل است و نماز جماعت آن بسیار رونق دارد.

 گفته شده که وجه تسمیه مسجد پل سنگی که یکی از پرشورترین هیئت های مذهبی مشهد در روز عاشورا از آن راهی بازار می شود، مجاورت یک پل تمام ساخته شده از سنگ دلیل معروف شدنش است.

مسجد امام رضا(ع)

دیگر مسجد دیدنی راسته نوغان مسجد امام رضا(ع) است. این مسجد که حدود 150 متر پایین تر از مسجد سنگی و در ابتدای کوچه نوغان 9 واقع شده، بیشتر از تاریخ مکتوب، تاریخ منقول دارد. براساس آنچه در بین مردم محله نوغان شایع است، امام رضا(ع) در این مسجد اقامه نماز کرده است.

همچنین برخی از مردم معتقدند که آیین تشییع پیکر آن حضرت(ع) پس از شهادت هم از این مسجد شروع شده است. درست به همین دلیل نیز آیین معروف به « عزاداری زنان نوغان» هر ساله در عصر روز شهادت امام رضا(ع) از این مسجد به سمت حرم مطهر رضوی برگزار می شود و در آن زنان شهر مشهد به تشییع نمادین پیکر حضرت رضا(ع) اقدام می کنند.

دبیرستان حاج تقی

یکی از آخرین بناهای درخور توجه در راسته کوچه نوغان دبیرستان «حاج تقی آقا بزرگ» است. دبیرستانی که تا حدود پنج سال پیش ساختمان کهن و اولیه آن برپا بود اما پس از آن مسئولان آموزش و پرورش با تخریب این بنا به بهانه نوسازی، بخشی از تاریخ این شهر را نابود کردند.

این دبیرستان که یکی از نخستین دبیرستان های پسرانه مشهد است و قدمت ساخت آن به بیش از 80 سال قبل باز می گردد، دارای داستان های کوچک و بزرگ فراوانی است که تنها یکی از آن ها دو نفر بودن «حاج تقی و آقا بزرگ» واقفان این مجموعه است. موضوعی که هنوز هم از چشم مسئولان آموزش و پرورش پنهان مانده و آنان این دو برادر منسوب به سلسله قاجار را یک نفر فرض کرده و تنها عکس حاج تقی مستعلی را بر سر در مدرسه نصب کرده اند. آن هم در حالی که واقف اصلی این مجموعه حاج تقی است.

کوچه های خاص

نوغان صرف نظر از بناهای تاریخی و دیدنی اش دارای یک جاذبه خاص دیگر نیز هست و آن کوچه های ویژه و منحصر به فرد آن است. یکی از این کوچه های خاص نمونه کامل «کوچه آشتی کنان» است که در دل کوچه نوغان 16 قرار گرفته و این کوچه را به «کوچه‌حوض‌امیر» منشعب از راسته کوچه حمام باغ متصل می کند.

 کوچه آشتی کنان نوغان از آن جهت نمونه کاملی از این نوع کوچه ها محسوب می شود که هنوز عرض آن کمتر از یک متر است و دو فرد متوسط به هنگام عبور هم زمان از آن با هم برخورد خواهند کرد و دیگر اینکه دو سوی آن به طور مستقل به دو گذر مختلف مرتبط می شود.

دیگر کوچه خاص محدوده راسته کوچه نوغان «کوچه پله» است. این کوچه که در انتهای دو کوچه فرعی نوغان 14 و 12 قرار گرفته و این دو کوچه و کوچه حوض امیر را به هم متصل کرده‌است، دارای یک ویژگی خاص نسبت به سایر کوچه های پله قدیم مشهد که در جریان طرح نوسازی اطراف حرم مطهر رضوی تخریب شدند و البته سایر کوچه های پله ایران است و آن قرار گرفتن پله ها در وسط کوچه و نه ابتدا یا انتهای آن است.

 اما آخرین کوچه خاص منشعب از راسته کوچه نوغان «کوچه چهل خانه» است. این کوچه که تابلو نوغان 7 در ابتدای آن نصب شده بدان دلیل خاص بوده که در آن چهل پلاک مسکونی ایجاد شده است. اگر در نظر بگیریم در مشهد ابتدای قرن چهاردهم هجری چیزی به عنوان آپارتمان وجود نداشته و خانه 250 متری خانه ای کوچک محسوب می شده دلیل مهم بودن ساخت چهل خانه را که بزرگ ترین آن ها فقط 200مترمربع مساحت داشته و حتی خانه های با حدود 75 متر مربع مساحت در بین آن ها دیده می شده است درک می کنید.

سایر موارد

راسته کوچه نوغان علاوه بر موارد بالا دیدنی های دیگری هم دارد که به دلیل کمبود فضا تنها به معرفی مختصر آن ها بسنده می کنم. یکی از این موارد « درمانگاه امام صادق(ع)» است که در میانه این راسته کوچه قرار گرفته است.

 گود کنار این درمانگاه که زمانی دو کاروان سرای فعال نوغان در آن مستقر بوده‌اند، کم کم در حال تبدیل شدن به یک اثر تاریخی معرفی کننده شکست پروژه های دارای برنامه ریزی نادرست در مشهد است. «مطب دکتر نقیبی» در طبقه فوقانی بنای ابتدای نوغان 6 دیگر بنای دارای اهمیت این راسته کوچه است.

 این بنا نه تنها از منظر تاریخی و معماری دارای ارزش است که برای مردم قدیم نوغان هم شخص دکتر محمد نقیبی مردی قابل احترام بوده است.

 «چشمه امام» که به روایت قدیمی های نوغان همان چشمه ای است که امام رضا(ع) در ابتدای ورود به محدوده نوغان با زدن دست بر خاک آن را ایجاد کرده تا با آب آن وضو بگیرد، دیگر اثر درخور تأمل قرار گرفته در راسته نوغان است که پشت دری بزرگ درست در برابر ورودی کوچه نوغان 16 واقع شده است سرانجام نباید از حسینیه های کربلایی ها و کاظمینی های مقیم مشهد که هر کدام در یکی از فرعی های منشعب از این راسته کوچه واقع شده اند، فراموش کرد. حسینیه هایی که در روزهای سوگ ائمه اطهار(ع) میزبان آیین هایی بسیار خاص و دیدنی هستند.

بخش دوم

دروازه نوغان

مشهورترین بنای تاریخی نوغان که اکنون هیچ رد و اثری از آن باقی نمانده « دروازه‌نوغان» است. این دروازه که به روایت قدیم در ابتدای محله نوغان و براساس شماره گذاری های امروزین کوچه ها در انتهای محله نوغان قرار داشته ، یکی از دروازه های کهن شهر مشهد محسوب می شده و از دوران صفوی تا اوایل دوران پهلوی یکی از ورودی های اصلی شهر مشهد بوده است. 

دروازه نوغان بر خلاف دروازه های پایین خیابان و عیدگاه در مسیر گذر تجاری قرار نداشته و بیشتر مورد استفاده کشاورزان روستاهای حاشیه ای مشهد و البته مردم شهرهایی چون کلات، قوچان و چناران و به عبارت بهتر ساکنان شمال خراسان بوده است و به همین دلیل هم ریشه نژادی برخی از ساکنان کنونی محله نوغان به اقوام کرد و ترک شمال خراسان باز می گردد. 

کشاورز بودن اغلب این زائران باعث شده برخی از تاریخ نویسان دروازه نوغان را به نام «دروازه کشاورزان مشهد» هم معرفی کنند. این دروازه نیز چون دیگر دروازه های شهر مشهد در جریان نخستین دوره مدرن سازی شهر یعنی محدوده سال های 1305 تا1312 خورشیدی کاربرد خود را از دست داد و در سال های دهه 20 کم کم ابتدا باروهای اطراف آن و سپس خودش تخریب و به خانه مسکونی تبدیل شد. ناگفته نماند که بر اساس اسناد موجود محل دقیق این دروازه درِ رو به روی کوچه کاشانی 6 یا همان راسته کوچه نوغان کنونی یعنی محدوده ابتدایی کوچه کاشانی 9 قرار داشته است.

کاروان سرای حاج حسین رنگرز

یکی دیگر از بناهای هویتی راسته نوغان که قربانی مدرن سازی شده «کاروان سرای حاج حسین رنگرز» است. این کاروان سرا که دیر زمانی محل اسکان مسافران بسیاری بوده و سابقه آن حداقل به دوران افشاریه می رسیده است در جریان ایجاد بیمارستان و درمانگاه امام صادق(ع) تخریب شده است. به عبارت بهتر کاروان سرای مورد نظر درست در محل همان گودال بزرگی که سال های متمادی است به نیت ایجاد بیمارستان در پشت درمانگاه امام صادق(ع) ساخته شده، قرار داشته است. 

براساس گفته قدیمی های محله نوغان و البته نام خود کاروان سرا باید بیان کرد که این سازه تاریخی در سال های پایانی عمر خود و پس از آنکه دیگر کاربرد خودش را به عنوان محلی برای استراحت مسافران و تخلیه بارهای همراه آن ها از دست داده بوده، به یک کارگاه بزرگ رنگرزی تبدیل شده بود. 

کارگاهی که با توجه به رونق فرش بافی در محله نوغان بین دهه های 30تا60 سده14 هجری در آن دوران در اوج بود و پس از آن هم به مالکان درمانگاه امام صادق (ع) فروخته شد تا شاید با تبدیل شدن به بیمارستان باز هم گره گشای زائران و مجاوران باشد. آرزویی که با توجه به شرایط مشخص نیست چه زمانی به سرانجام رسد.

حمام عدالتیان

حمام ها را باید یکی از سازه های عمومی دانست که تا قبل از ایجاد سیستم گازرسانی شهری و تسهیل در امر سوخت رسانی به شدت مورد نیاز زائران و مجاوران بوده اند. بر همین اساس تا میانه های دهه 60 خورشیدی هنگام گذر از هر راسته کوچه تاریخی شهر به راحتی می توانستید چند حمام عمومی را شناسایی کنید. راسته کوچه نوغان هم از این اصل کلی مستثنا نبود و علاوه بر حمام گلشن در ابتدای آن از سمت میدان طبرسی که در نوشتار قبلی آن را معرفی کردیم در میانه های این کوچه و درست در ابتدای کوچه پس از درمانگاه امام صادق(ع) حمام عدالتیان قرار داشت. 

حمامی که بر خلاف حمام گلشن و البته حمام باغ در راسته کوچه موازی کوچه نوغان به نحوی حمامی اشرافی تلقی می شد زیرا عمومی نبوده و نمره های متعدد برای استفاده خصوصی افراد و خانواده ها داشت. البته آثار این حمام هم طی سال های اخیر از راسته کوچه نوغان پاک شد و جای آن را یک مجموعه اقامتی گرفت.

تغییر وضعیت از سنتی به مدرن

همان گونه که در متن نخستین معرفی راسته کوچه نوغان بدان اشاره شد، این کوچه دیر زمانی دارای کاروان سراهای متعددی بوده که اکنون رد و اثری از آن ها باقی نمانده است. علاوه بر کاروان سرای حاج حسین رنگرز که در همین نوشتار آن را معرفی کردیم درست در ابتدا و مقابل کوچه چهل خانه هم دو کاروان سرای نسبتا بزرگ دیگری قرار داشت. 

این دو کاروان سرا تا سال های ابتدایی دهه 70 خورشیدی حداقل به صورت فیزیکی باقی مانده و تنها کاربری شان از محلی برای اسکان زائران و همچنین تبادل کالاهای همراه ایشان به انبار مغازه ها و فروشگاه های فعال در سایر نقاط کوچه نوغان و حتی خیابان طبرسی تبدیل شده بود اما در سال های بعد و در گام های نخست اجرای طرح نوسازی اطراف حرم مطهر رضوی ابتدا تخریب و سپس هر کدام به یک مجموعه اقامتی بزرگ تبدیل شدند تا بدین گونه به بخشی دیگر از زائران حضرت ثامن(ع) خدمت رسانی کنند.

خانه خوشبو

درست در کوچه مجاور کاروان سرای مقابل کوچه چهل خانه که اکنون به هتل نگین تبدیل شده تا اواسط دهه 70 خانه ای وجود داشت که به یقین خوشبوترین خانه راسته کوچه نوغان بود. دلیل این خوشبویی چیزی نبود جز شغل صاحب خانه و البته کارگاهی که به واسطه این شغل در داخل خانه فعال بود. این خانه میزبان تنها گلاب گیری فعال محله نوغان بوده که در سراسر سال، نه تنها گلاب مورد نیاز ساکنان محله را تولید می کرده که محصولات آن چه گلاب و چه سایر عرقیات گیاهی به عنوان یکی از سوغات شهر مشهد از سوی زائران روانه شهرهای دیگر می شده است. 

این کارگاه خانگی گلاب گیری البته بر خلاف مواردی که تا الان بیان شد ، قربانی تغییر و تحولات شهری نشد و فوت مالک آن که همگان او را به نام حاجی گلابگیر می شناختند و البته فامیل شناسنامه ای اش هم همین بود و عدم تمایل فرزندان به ادامه دادن شغل پدر باعث حذف آن از اندوخته های فرهنگی راسته نوغان شد.

اسب خانه نوغان

یکی دیگر از سازه های قدیمی موجود در شهرها تا سال های میانه دهه 30 که حمل و نقل شهری از سیستم سنتی به مدرن تبدیل شد، اسب خانه ها بودند. این مکان در اصل یک طویله بزرگ بود که مالکان اسب های کالسکه ها و درشکه های فعال در سیستم شهری و البته گاری های حمل بار موجود در شهر، شب ها اسب خود را برای تیمار به مسئول آن می سپردند. 

این فرد هم ضمن نگهداری از اسب در این مکان به رتق و فتق امور این حیوان نیز پرداخته و در صورت نیاز نعل یا زین و دهنه آن را تعمیر می کرد تا روز بعد بار دیگر اسب در کنار مالک خود در خدمت سیستم عمومی حمل و نقل مسافر یا بار درون شهری قرار گیرد. درست مقابل کوچه نوغان 4 که خود به ته پل محله و در ادامه به کوچه آب میرزا و باغ نادری می رسید و اکنون بخشی از شارستان شده است، یگانه اسب خانه محله نوغان قرار داشت. 

این اسب خانه در سال های بعد از جانشینی خودرو با اسب در سیستم حمل و نقل درون شهری و برون شهری به عنوان کاروان سرایی کوچک محل اسکان برخی مسافران در راه مانده و البته انبار همسایگان بود. اسب خانه نوغان در سال های میانه دهه 60 تبدیل به یک مسافرخانه و بعد هم به هنگام ایجاد شارستان به بخشی از آن مبدل شد.

مطب دکتر نصیری

یکی دیگر از دیدنی های راسته کوچه نوغان که قربانی ایجاد شارستان شد، مطب دکتر محمد نصیریان بود. این بنا هرچند از لحاظ معماری یک سازه پهلوی دوم و آن هم دهه 50 شمسی بود اما به دلیل شخصیت اجتماعی خاص مالک آن یعنی دکتر محمد نصیریان که البته در بین اهالی نوغان به دکتر نصیری معروف بود، جایگاه ویژه ای در بین ساکنان این محدوده داشت. 

دکتر نصیری را که متأسفانه به طرز وحشتناکی درهشتاد و پنج سالگی به قتل رسید بسیاری از مردم مشهد با پزشک مردمی نیمه نخست قرن چهارده خورشیدی مشهد یعنی دکتر مرتضی شیخ مقایسه کرده و حتی وی را دکتر شیخ دوم می خواندند. 

این مقایسه هم البته بی دلیل نبود و دکتر نصیری هم چون دکتر شیخ بسیار مردمی بود تا جایی که نه تنها در بسیاری از موارد از گرفتن ویزیت خود از بیماران نیازمند ممانعت می کرد که حتی برای آن ها یک مقرری ماهیانه در نظر می گرفت که از سوی منشی وی به دست آن ها می رسید. درست به همین دلیل هم تخریب ساختمان مطب وی برای اهالی محله نوغان از تخریب بسیاری دیگر از بناهای این محدوده دردآورتر بود.

کاروان سرای ننه محمود

کاروان سرای موسوم به «ننه محمود» را می توان آخرین کاروان سرای باقی مانده در راسته نوغان لقب داد که تا اواخردهه 90 خورشیدی هم کج دار و مریز به فعالیت خود ادامه داد. این کاروان سرا که اندکی پس از کوچه نوغان 4 البته در سمت مقابل راسته کوچه نوغان قرار داشت دیر زمانی چون سایر کاروان سراهای شهر محل اسکان زائران حضرت ثامن(ع) و نگهداری اموال و احشام آن ها بود و پس از تغییر و تحولات ابتدای سده14 هجری به مجموعه تجاری البته با گرایش مشاغل قدیمی و کهن تبدیل شد و تا آخر عمر هم بر همین پاشنه ادامه حیات داد. 

در این مجموعه رنگرزی حاجی صباغ تنها رنگرزی فعال در بافت قدیمی مشهد، قهوه خانه که یکی در ورودی و دیگری در داخل کاروان سرا قرار داشت، سماورسازی قدیمی حاجی صارم که باز هم از آخرین فعالان این صنف در بافت قدیم مشهد بود، کارگاه آبنبات پزی حاج حسین خویشاوندی که نبات آن در منطقه ضرب المثل بود و انبار پشم و نخ و رنگ حاجی دهقانی قرار داشت و از محدوده میانی آن هم به عنوان پارکینگ زوار استفاده می شد.

سایر موارد

آنچه در بالا اشاره شد تنها بخشی از بناهای شاخص نابود شده در طول سالیان در راسته کوچه نوغان است. بناهای بسیاری دیگری هستند که با جست وجو در لابه لای کتب تاریخ یا حتی صفحات نشریات می توان اثری از وجود آن ها در راسته کوچه نوغان پیدا کرد که اکنون هیچ اثری از آن ها وجود ندارد. کاروان سرا و آبنبات سازی حاج رحیم قناد نبش نوغان۴ و خانه منصور حاج گلاب معروف به منصور ترکه، نبش کوچه نوغان 12 تنها نمونه ای از خروار این بناهای نیست شده هستند که هرکدام از آن ها داستان های بسیار در دل خود دارند.